Magdalena Gumińska

Nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej i rewalidator dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych w Szkole Podstawowej nr 10 im. Komisji Edukacji Narodowej w Toruniu

TERAPIA RĘKI METODĄ WPIERANIA DZIECKA W ROZWOJU SAMODZIELNOŚCI

                Ręka człowieka jest wyspecjalizowanym narządem, który ma ogromne znaczenie w życiu, codziennym każdego z nas. Odpowiada ona bowiem za szereg funkcji. Od najmłodszych lat z jej pomocą poznajemy świat. Udaje nam się wykonywać ruchy motoryki dużej oraz małej. Jest ona ludzkim narzędziem służącym do podnoszenia ciężarów, popychania, ale także do wykonywania bardzo precyzyjnych i skomplikowanych ruchów motoryki małej, jak zapinanie guzików, wiązanie sznurówek, szycie oraz pisanie. Tak szeroki zakres specjalizacji kończyn górnych sprawia, że w dużej mierze od ich sprawności zależy poziom funkcjonowania każdego człowieka.

                Sprawne ręce ułatwiają rozwijanie wielu umiejętności. Przede wszystkim umożliwiają samodzielne funkcjonowanie. Zdarza się, że rozwój sprawności rąk przebiega w sposób nieprawidłowy. Zakres deficytów w sprawnym działaniu ręki jest dość szeroki.  Od całkowitych niezdolności kontrolowania własnych ruchów, do drobnych trudności grafomotorycznych. Ręka działa w ścisłej symbiozie z resztą ciała. W związku z tym rozwój motoryki małej dziecka przebiega równolegle do jego całościowego rozwoju. Prawidłowe funkcjonowanie motoryki małej ręki jest bardzo ważne, gdyż jeśli jest ono zaburzone, to rozwój ruchowy dziecka także będzie przebiegał nieprawidłowo. Od niego zależny jest pomyślny rozwój samodzielności u dzieci. Zarówno umiejętności samoobsługowych, jak i rysowania, pisania, a nawet komunikacji.

                Każda czynność ruchowa opiera się na wcześniej osiągniętych wzorcach posturalnych i motorycznych, które stopniowo są modyfikowane i przystosowywane do osiągnięcia zamierzonego celu. Odruchy pierwotne u dzieci wraz z ich dojrzewaniem są wyhamowywane i przekształcane, czego rezultatem jest prawidłowy rozwój ośrodkowego układu nerwowego.  Niewygaszone odruchy pierwotne mogą prowadzić do niedojrzałości neuromotorycznej, której skutkiem mogą być zaburzenia równowagi, kontroli motorycznej, funkcjonowania wzroku i słuchu, koordynacji ręka-oko oraz wielu innych. Gotowość szkolna to nie tylko osiągnięcie wieku metrykalnego.  Dziecko, aby dobrze radzić sobie w środowisku szkolnym, powinno być w stanie siedzieć nieruchomo, skupić uwagę na jednym zadaniu, nie rozpraszając się z powodu dodatkowych bodźców z otoczenia, utrzymać w ręku i manipulować przyborami do pisania, kontrolować ruchy oczu niezbędne do utrzymania stabilnego obrazu na stronie, podążać za linią druku tak, aby oczy nie przeskakiwały albo nie gubiły wiersza.  Dodatkowo ważne jest, aby dziecko umiało przystosować się do zmiany odległości patrzenia w odpowiednim tempie. Te umiejętności fizyczne prowadzą do osiągnięcia przez dzieci maksymalnej samodzielności szkolnej.

                Terapia ręki  to oddziaływania, które skupiają się na obręczy barkowej i kończynach górnych. Ich celem  jest rozwijanie motoryki małej, czyli zdolności manualnych dziecka, oraz poprawa ruchów precyzyjnych. Rozwój motoryki małej prowadzi do samodzielności, samoobsługi, a co z kolei wpływa na lepsze przygotowanie do nauki, adaptację, rozwój komunikacji, relacje z innymi, wyższą samoocenę. Uczniowie, u których występuje większa samodzielność, chętniej podejmują nowe wyzwania. Tak więc sprawne ręce pomagają dziecku w pełni rozwijać samodzielność i autonomiczność.  

Procesy rozwojowe niezbędne do prawidłowej pracy rąk to między innymi:

• kontrola głowy i ramion,
• równowaga podczas wykonywania ruchu,
• ruchy całego ciała,
• dysocjacja poszczególnych segmentów ciała podczas ruchu,
• dysocjacja kciuka i reszty palców podczas pracy ręki.

Natomiast do procesów rozwojowych niezbędnych do prawidłowej grafomotoryki można zaliczyć:

• równowagę,
• stabilność ramion,
• stabilność nadgarstka,
• chwyt,
• dysocjację palców,
• rozluźnienie dłoni,
• pracę oburącz,
• koordynację wzrokowo-ruchową.

Oddziaływania terapeutyczne zaleca się dzieciom, u których można stwierdzić:

• trudności manualne,: podczas wiązania sznurowadeł, zapinania guzików, nawlekania koralików, układania drobnych przedmiotów,
• trudności grafomotoryczne – kreślenie niedokładnych szlaczków, niechęć do wycinania, rysowania, lepienia, rysunki często sprawiające wrażenie niestarannych,
• obniżony poziom graficzny pisma – litery niekształtne, kanciaste, nieprecyzyjne, różnej wielkości, wychodzące poza linie, połączenia pomiędzy literami różnej długości, o różnym nachyleniu liter, w dowolnym miejscu litery, odstępy między literami za duże lub za małe, pismo mało czytelne, tempo pisania wolne – trudności z nadążaniem za tempem innych dzieci,
• zachowanie nieprawidłowej postawy podczas pracy przy stoliku,
• wyraźne obniżenie lub podwyższenie napięcia mięśniowego w obrębie kończyny górnej i obręczy barkowej, : nieprawidłowe trzymanie narzędzia piszącego, np. ściskanie za mocno, albo trzymanie za lekko,
• osłabione mechanizmy równoważne -trudności z jazdą na rowerze, hulajnodze, staniem na jednej nodze oraz niezgrabność ruchową, brak koordynacji ruchowej.

PRZYKŁADOWE ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE

Ćwiczenia graficzne:

• wypełnianie kolorem konturowych rysunków (rysowanie, malowanie farbami)
• kopiowanie rysunków przez kalkę techniczną,
• kreślenie różnorodnych form kolistych,
• rysowanie szlaczków i wzorów z elementów liter.

Ćwiczenia rozluźniających napięcie mięśniowe rąk:

• wypełnianie kolorem całej powierzchni papieru,
• malowanie form kolistych i falistych,
• malowanie dużych konturów rysunków,
• zabawy z elementami sensoplastyki,
• masaże.

Ćwiczenia manipulacyjne:

• zaciskania rąk w pięści, zgniatanie papierowych kulek,
• zakręcanie i odkręcanie słoików, butelek,
• otwieranie pojemników,
• zabawy konstrukcyjne z klocków,
• przesypywanie materiałów sypkich (ryżu, kaszy),
• wybranie z piasku małych przedmiotów, np. guzików, kamyczków.

Ćwiczenia oddzielania palców:

• nawlekanie koralików, przewlekanie, sznurowanie,
• wydzieranki,
• naklejanie naklejek,
• malowanie palcem oraz innymi małymi przyrządami, takimi jak gąbeczka, wacik itp.
• lepienie z różnego rodzaju masy.

PODSUMOWANIE

Terapia ręki może być dobrym i przyjemnym dla dzieci sposobem osiągania samodzielności. Zajęcia dodatkowe z elementami terapii to nie tylko rysowanie szlaczków, ale przede wszystkim rozwijanie autonomiczności poprzez zabawę. W trakcie zajęć wykorzystuje się wiele różnorodnych pomocy dydaktycznych, które zachęcają  do aktywności. Stosuje się wybrane techniki plastyczne oraz masaże. Ważnym aspektem na zajęciach jest wzmacnianie wiary we własne siły, rozwijanie poczucia własnej wartości oraz wykonywanie samodzielnie ćwiczeń, które rozwijają u dzieci niezależność.

BIBLIOGRAFIA

Bartkiewicz W., Giczewska A., Terapia ręki, aCentrum, Warszawa 2014.

Goddard Blythe S., Jak osiągać sukcesy w nauce? Uwaga, równowaga i koordynacja, PWN, Warszawa 2015.

Goddard Blythe S., Jak ocenić dojrzałość dziecka do nauki, PWN, Warszawa 2015.

Mikołajewska E., Poznań Terapia ręki. Diagnoza i terapia. Soyer, Warszawa 2016.